Η πρωτοχρονιά που κρατάει σχεδόν ένα μήνα...

Η πρωτοχρονιά είναι μια γιορτή που αρέσει παγκοσμίως, αλλά στη Ρωσία, φαίνεται ότι αποτελεί τη σημαντικότερη εθνική εορτή, η οποία διαρκεί τουλάχιστον οκτώ ημέρες. Αυτό, τυπικώς. Γιατί στην πραγματικότητα μπορεί να διαρκέσει ακόμη και είκοσι (!) ημέρες. 

Οι ειδωλολάτρες πρόγονοι των Ρώσων γιόρταζαν την Κολιάντα, το χειμερινό ηλιοστάσιο. Το ίδιο έκαναν και οι αρχαίοι Σλάβοι από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 6 Ιανουαρίου, λες και προαισθάνονταν ότι σε αυτές ακριβώς τις ημερομηνίες του ημερολογίου θα καθιερωθεί μετά από αιώνες το νέο έτος. Η Κολιάντα εορταζόταν 12 ημέρες, την τελετουργία διεύθυναν 12 ιερείς, που από 12 αρμαθιές σιτάρι μάντευαν ποια θα είναι η σοδειά, ενώ το νερό για τη μαντεία το έπαιρναν από 12 πηγάδια. Με δυο λόγια, η λέξη-κλειδί σε αυτή τη γιορτή ήταν το 12.

Μετά τη Βάπτιση της Ρωσίας από τον Μεγάλο πρίγκιπα του Κιέβου Βλαντίμιρ, το 988, η πρωτοχρονιά άρχισε να γιορτάζεται σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, την 1η Μαρτίου. Αυτό είχε τη λογική του, καθώς τότε λιώνει το χιόνι και ανθίζουν τα λουλούδια. Πολλά παγανιστικά έθιμα μετατράπηκαν σταδιακά σε χριστιανικά και κάποια από αυτά διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Κάπου στα τέλη του 14ου αιώνα (για τον ακριβή χρόνο δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους επιστήμονες) η Ορθόδοξη Εκκλησία μετέφερε τον εορτασμό της υποδοχής του νέου έτους από το Μάρτιο στο Σεπτέμβριο.

Ο Μέγας Πέτρος και τα Δυτικά έθιμα

Στη Ρωσία, την σύγχρονη πρωτοχρονιά άρχισαν να τη γιορτάζουν το 1699, όταν ο αυτοκράτορας Μεγάλος Πέτρος έδωσε εντολή να συμβαδίζει η χώρα με ό,τι ισχύει στην Ευρώπη, όπου μερικές δεκαετίες πριν, είχε θεσπιστεί η ημερομηνία εορτασμού της που ισχύει και σήμερα. Στο αυτοκρατορικό Διάταγμα αναφερόταν μεταξύ άλλων: «Να φτιαχτούν μερικά στολίδια από κορμούς και κλαδιά κωνοφόρων, ελάτης και κέδρων...».
Επίσης, ο Πέτρος διέταξε τους φεουδάρχες, ευγενείς και έμπορους να πυροδοτούν βεγγαλικά, και τα πιο φτωχά νοικοκυριά να κόβουν άχυρα, να τοποθετούν βαρέλια με πίσσα και να καίνε φωτιές συμβάλλοντας και αυτοί από την πλευρά τους στη δημιουργία πανηγυρικής ατμόσφαιρας. Ωστόσο, ενώ ο Πέτρος καθιέρωνε το νέο έτος κατά τα πρότυπα της Ευρώπης, αυτή πέρασε από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Γι’ αυτό η Ρωσία άρχισε να καθυστερεί σχεδόν κατά δύο εβδομάδες, και μόλις το 1919 «παραδόθηκε», περνώντας στο ευρωπαϊκό ημερολόγιο. Γι’ αυτό σήμερα στη Ρωσία το νέο έτος εορτάζεται δύο φορές. Με το νέο ημερολόγιο, και ύστερα από 13 ημέρες, με το παλιό.

Μπολσεβίκοι και Εκκλησία κατά του δέντρου

Πως εμφανίστηκε στη Ρωσία η παράδοση του στολίσματος του δέντρου δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά. Πρόκειται για μια παράδοση η οποία και στην Ευρώπη εμφανίστηκε πριν από όχι πάρα πολύ καιρό. Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού το αρχαίο έθιμο να στολίζονται τα δέντρα με κορδέλες, είχε ανακηρυχθεί ως ειδωλολατρικό. Και μόνο στις αρχές του 17ου αιώνα στο Ελζάς αναγεννήθηκε η παράδοση να στολίζονται χριστουγεννιάτικα δέντρα. Κατά μία εκδοχή, το έθιμο έφερε στη Ρωσία στο ξεκίνημα του 19ου αιώνα η νύφη του αυτοκράτορα Νικολάου Α΄, Σαρλότα, η οποία ήταν από την Πρωσία. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι το έφεραν Γερμανοί μετανάστες στη δεκαετία του 1840. Όπως και να έχει, το έθιμο αυτό ήρθε στη Ρωσία από τη Γερμανία και κατέστη πανεθνικό. Πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει τόσο μαζική πώληση ελάτων πριν από την πρωτοχρονιά, όπως στη Ρωσία. Σχεδόν σε κάθε σπιτικό υπάρχει ένα έλατο, αληθινό ή ψεύτικο.

Πάντως, στη ρωσική ιστορία υπήρξε μια περίοδος που τα χριστουγεννιάτικα δέντρα τέθηκαν υπό απαγόρευση, και όχι επειδή προέρχονταν από την ειδωλολατρική τελετουργία. Το 1916 στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας απαγόρευσε να τοποθετούνται χριστουγεννιάτικα δέντρα επειδή αυτό παρέπεμπε σε «γερμανικό έθιμο». Ύστερα από ένα χρόνο σημειώθηκε η επανάσταση και η εξουσία στη Ρωσία πέρασε στα χέρια των μπολσεβίκων. Αυτοί κήρυτταν τον αθεϊσμό και μάχονταν με την εκκλησία σε όλα τα θέματα, εκτός από ένα! Υποστήριξαν την απαγόρευση του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Ενώ όμως η Εκκλησία απαγόρευε το δέντρο ως έθιμο του εχθρού σε εκείνο τον πόλεμο, οι μπολσεβίκοι το απέρριπταν επειδή ήταν ένα σύμβολο της θρησκευτικής γιορτής των Χριστουγέννων.

Αντί του άστρου της Βηθλεέμ, το σοβιετικό αστέρι

 

Έπρεπε να περάσουν δέκα χρόνια για να επιτραπεί και πάλι το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το 1928. Το επόμενο έτος όλη η κρατική σχεδιασμένη οικονομία είχε κέρδος από το πρωτοχρονιάτικο δέντρο, καθώς το εργοστάσιο ηλεκτρικών λαμπών άρχισε να παράγει μπάλες και σχετικά αντικείμενα για τις γιορτές. Το εργοστάσιο παραγωγής καλωδίων της Μόσχας έπλεκε αστέρια για την κορφή του δέντρου. Μόνο που αντί για άστρα της Βηθλεέμ, αυτά ήταν τα πεντάκτινα σοβιετικά. Στη δεκαετία του ΄60 άρχισε στην ΕΣΣΔ η μαζική παραγωγή δέντρων από συνθετικά υλικά. Το πλεονέκτημα που έχουν, είναι ότι δεν πέφτουν οι βελόνες στο πάτωμα. Από την άλλη όμως, η γιορτή χάνει μεγάλο μέρος από την αυθεντικότητά της.
Η πρωτοχρονιά στη Ρωσία έχει μια μοναδική ιδιαιτερότητα. Ενώ στις άλλες χώρες τα δώρα στα παιδιά φέρνει ο Άγιος Βασίλης, στη Ρωσία αυτό το κάνει ο Παππούς Παγετός. Αυτό συνδέεται με τον κοσμικό χαρακτήρα της γιορτής, την οποία επανέφεραν το 1928. Αντί κάποιου Αγίου, στη Ρωσία έρχεται ένα πρόσωπο από τη ρωσική λαογραφία, ο Παππούς Παγετός, μαζί με την ανιψιά του τη Χιονάτη. Η διαφορά του είναι το μάλλον μακρύτερο μούσι και το ότι μιλά ρωσικά.

Και «παλιά» και «νέα» πρωτοχρονιά 

Η Ρωσία άργησε να περάσει στο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Γι’ αυτό η ημερομηνία της πρωτοχρονιάς μετατέθηκε. Από παλιά παράδοση στη Ρωσία γιορτάζουν δυο φορές την έλευση του νέου έτους, πρόκειται για τη νέα πρωτοχρονιά 31 Δεκεμβρίου προς 1^η Ιανουαρίου, και παλιά πρωτοχρονιά 13 προς 14 Ιανουαρίου. Είναι γεγονός ότι την παλιά πρωτοχρονιά τη γιορτάζουν όλο και λιγότερο, μιας και έχουν περάσει σχεδόν εκατό χρόνια από την κατάργησή της, όμως την ημέρα αυτή εξακολουθούν να προβάλλονται εορταστικές ταινίες και επαναλήψεις των πρωτοχρονιάτικων συναυλιών.

Γενικά, η παλιά πρωτοχρονιά επιτρέπει να επιμηκυνθούν οι εορτασμοί για το νέο έτος κατά δύο εβδομάδες, ακόμη και περισσότερο. Κρίνετε οι ίδιοι. Οι γιορτές μπορούν να ξεκινήσουν στις 25 Δεκεμβρίου με τα Χριστούγεννα. Ακολουθεί την 1η Ιανουαρίου η πρωτοχρονιά, στις 7 Ιανουαρίου φθάνουν τα ορθόδοξα Χριστούγεννα στη Ρωσία και τέλος στις 14 Ιανουαρίου το παλιό νέο έτος. Βοηθά τη χώρα να ανταπεξέλθει σε όλον αυτό το μαραθώνιο η σαλάτα «Ολιβιέ» και η «Σοβιετική σαμπάνια». Η σαλάτα «Ολιβιέ» θεωρούταν για πολύ καιρό γαλλική σαλάτα με τα γαρνιρισμένα από μαγιονέζα ψιλοκομμένα συστατικά της, αλλά όταν η ΕΣΣΔ κατέρρευσε, ο κόσμος που άρχισε να επισκέπτεται τη Γαλλία διαπίστωσε με έκπληξη ότι οι Γάλλοι δεν γνωρίζουν σαλάτα όπως αυτή. Στην πραγματικότητα, τη σαλάτα εφηύρε το 1860 ο Βέλγος Λουσιέν Ολιβιέ, σεφ του εστιατορίου «Ερμιτάζ» της Μόσχας.
Η «Σοβιετική σαμπάνια» εμφανίζεται πλέον όλο και λιγότερο για νομικούς λόγους. Με την ονομασία Σαμπάνια έχουν το δικαίωμα να κυκλοφορούν μόνο τα προϊόντα από την Καμπανία (Champagne). Μπορεί παλιά οι διεθνείς συμβάσεις να παραβιάζονταν, αλλά στο εξής όχι. Το συνδυασμό λέξεων «Σοβιετική σαμπάνια» με λατινικά γράμματα πλέον δεν μπορεί να τον συναντήσει κανείς πουθενά, αλλά και στα ρωσικά τον γράφουν πια στις ετικέτες πάρα πολύ σπάνια. Σήμερα, το ποτό συγκαταλέγεται στους συνήθεις αφρώδεις οίνους. 

• Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας  στη σελίδα rbth στο Facebook!

 http://rbth.gr
1/1/14